Vrlo često se u našim krajevima može čuti da je „žena stub kuće“. U ovoj narodnoj izreci, kroz metaforu o ženi-stubu otkrivamo tradicionalno poimanje uloge žene koja se izjednačava sa nosećim elementom kuće, odnosno ona je ta koja nosi kuću na svojim plećima. Možda više no ikad pre, u vremenu dezintegracije svih vrednosti, pa i porodice kao jezgra jednog društva, ova izreka dobija na snazi. Stoga se vredi dodatno pozabaviti simbolikom stuba u različitim kulturama i religijama.
Sa arhitektonskog stanovišta, stub je vertikalni nosač ili podupirač, valjkastog ili višeuganog oblika, koji prima opterećenje gornje konstrukcije građevine. Može biti monolitan ili sastavljen od više delova. U klasičnoj arhitekturi, obično se sastoji od osnove ili baze, stabla i kapitela. Kapitel je element stuba čijim posredstvom stub preuzima opterećenje.
Njegova uloga je prvenstveno konstruktivna, ali može biti i dekorativna. Kao konstruktivni element, stub ima funkciju da „primi i prenese opterećenje gornjih spratova, stubova i krova na donje stubove i temelje“, nalazimo pojašnjenje u Enciklopedija arhitekture, i dalje: „sekundarna funkcija stuba je da učvrsti i ukruti zidove ispuna i pregrada“. Iz ovog proizlazi da oblik i dimenzije preseka zavise od veličine i načina opterećenja, konstrukcije stuba, ali njegovog položaja u samoj zgradi (da li je fasadni, unutrašnji, slobodan u prostoru ili vezan za zidove, itd.). Ranije je uglavnom bio izrađivan od kamena, drveta, opekarskih proizvoda, bronze, a u poslednje vreme je mahom liveni betonski, armirani betonski, čelični, željezni i sl.
Stub je, dakle, nosač i predstavlja osu građevine koja povezuje njene različite nivoe. Stubovi su ti koji građevini obezbeđuju čvrstinu, a uzdrmati njih znači uzdrmati i celo zdanje. Zato simbolizuju postojanost zdanja, kako arhitektonskog, tako i društvenog ili ličnog. Biblijski junak Samson, iako oslepljen i utamničen, prikupivši svu svoju snagu ruši dva stuba i tako izaziva rušenje celog filistejskog hrama. Umirući sa svojim neprijateljima donosi svome narodu pobedu.
Sa bazom i kapitelom, stub simbolizuje drvo života – baza je korenje, stablo stuba je deblo drveta, a kapitel lišće. Građevini koju podupire i svemu što ona znači, stub daje život.
U Starom Egiptu stub pod nazivom džed bio je posvećen kultu boga Pta i boga Ozirisa i predstavljao je stubove koji podupiru nebo ili drvo bez grana koji simolizuju stabilnost i trajnost.
Kao izraz ljubavi i simbol savršenstva stub se pojavljuje i u Pesmi nad pesmama u kojoj dragi navodi da su noge njegove drage „stubovi od belog mramora, koji stoje na postolju od čistog zlata“.
Stub je i podupirač božanskog, svejedno da li je to potporanj u drvenoj kolibici ili hramu – oduvek je imao velike magične moći, i baš kao i ognjište, bio je predmet obožavanja jer se u njemu krila snaga predaka.
Stub je osa sveta koja povezuje ovozemaljsko sa nebeskim.
U grčkoj arhitekturi, stubovi su jedna od najkarakterističnijih odlika određenog stila sa određenom simbolikom, odnosno dorski stub simbolizuje muškarca, jonski ženu, a korintski mlade.
Stub je i falički simbol koji simbolizuje moć. Rimljani su podizali trijumfalne stubove u čast nekog čoveka ili poduhvata. Verovatno najpoznatiji je Trajanov stub koji i danas stoji u Rimu. Podignut je u slavu imperatora Trajana i ukrašen reljefima od vrha do dna na kojima je prikazano 115 najznačajnijih prizora njegovih mnogobrojnih pohoda. Trijumfalni stubovi takođe simbolizuju vezu između neba i zemlje, jer istovremeno ukazuju na čovekovu zahvalnost božanstvu, ali i njegovu divinizaciju, budući da pokazuju moć čoveka pod Božjom zaštitom. Stub tako postaje simbol pobede i besmrtnosti.
U keltskoj mitologiji stub je izrazito muški simbol i zauzima veoma važno mesto jer predstavlja junaka, heroja. On je i oslonac kosmosa i osnovni element megalitskih spomenika i asocira na moć i oslonac. Najveći keltski junak Kuhalin, ratnik i vođa, biva žrtva prokletstva i osuđen na smrt. On se vezuje za stub da bi umro na nogama.
U judejskim i hrišćanskim predanjima stub ima kosmički i duhovni simbolizam, on pred- stavlja hijerogamiju (hieros gamos) – venčanje neba sa zemljom. On je i ovde drvo života, osa sveta jer povezuje ono gore s onim dole.
Stub od oblaka i stub od ognja u Bibliji dobijaju smisao teofanije, vidljivog znaka božanske prisutnosti i javljaju se izabranom narodu. Hrist je stub hrišćanstva i vere, on je stabilan i stamenit nasuprot ljudskoj nestalnosti.
Heraklovi (Herkulovi) stubovi predstavljaju granicu zaštite koja se ne sme preći, granicu iza koje se čovek izlaže opasnosti. Zato vrlo često stubovi uokviruju vrata i tako obeležavaju prelaz iz jednog sveta u drugi. Dva stuba predstavljaju i oslonac neba i nebeske vratnice, odnosno ulaz u hram ili crkvu. Kroz prolaz između dva stuba stupa se u novi život, u drugi svet ili večnost. Dva stuba simbolizuju svekoliku bipolarnost, dualne vidove božanstva ili androgine bogove.
U Sfinginoj zagonetki Edipu, upravo je uspravan položaj kičmenog stuba suština odgonetke, jer dete dok puzi još se nije podiglo u uspravan položaj, obeležje odraslog čoveka, kome će starost opet saviti kičmu. Dakle, kičmeni stub je osa uspravljenog čoveka i često označava i ideju vodilju, osnovu nekog razmišljanja, kao što je i osnova skeleta, ali i ljudsku hrabrost i integritet.
Kod Slovena se javlja stožer – vertikalno postavljen stub na sredini gumna za koji su se vezivali konji prilikom vršidbe. Stožer je i ovde simbol stabilnosti domaćinstva i postojanosti imovine, ali i osa sveta. On je kao takav imao značenje kultnog mesta i kraj njega nije valjalo lagati, ložiti vatru, a imao je i niz zaštitnih funkcija i značajno mesto u svadbenim, božićnim, novogodišnjim i spasovdanskim obredima. Kraj njega se lomio hleb koji je trebalo da donese blagostanje u kuću.
Već po samoj svojoj uspravnosti, stub je uzlazni simbol i njegova simbolika je nesumnjivo pozitivna. Stoga ne čudi što je žena u narodnoj mudrosti izjednačena upravo s njim.
Piše: Isidora Gordić
